ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ ومحیط درکلزا با استفاده از روش‏های امی و جی‏جی‏ای‏بای‏پلات

ایران سرزمینی است خشک با نزولات جوی کم، به طوری که میانگین بارندگی سالانه در ایران حدود 240 میلی متر است؛ بنابراین شناسایی ژنوتیپ‏های برتر از نظر سازگاری و پایداری عملکرد و استفاده از آن‏ها در برنامه‏های اصلاحی ضروری به نظر می‏رسد. هدف از این تحقیق بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و تجزیه پایداری ‏ 15 رقم پائیزه کلزا، طی چهار سال زراعی (1387-1393) به طور مجزا و همچنین شناسایی ژنوتیپ‏های برتر از نظر سازگاری و پایداری عملکرد با استفاده از مدل‏های امی ‏و جی‏جی‏ای بای‏پلات بود‏. 15 رقم پاییزه کلزا که در آزمایشات سراسری ایستگاه‏های تحقیقاتی کشور، دارای عملکرد بالا و سازگار با مناطق معتدل و معتدل سرد استان کرمانشاه بودند انتخاب و در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی در 3 تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام آباد غرب کشت و سالیانه از لحاظ صفات مهم زراعی و ویژگی‏های کیفی مورد مقایسه و ارزیابی قرار قرار گرفته‏اند. براساس نتایج تجزیه واریانس مرکب تفاوت معنی‏داری بین محیط‏ها، ژنوتیپ‏ها و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط مشاهده شد که نشان دهنده این است که ژنوتیپ‏ها در محیط‏های مختلف پاسخ‏های متفاوتی نشان دادند و پایداری عملکرد می‏تواند مورد بررسی قرار گیرد. دو مولفه‏ی اول تجزیه به مولفه‏های اصلی (ipca1 و ipca2) به ترتیب 11/65% و 64/19% از تنوع مشاهده شده برای اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را توضیح دادند و برای بای‏پلات در جی‏جی‏ای‏بای‏پلات استفاده شدند که بیانگر معتبر بودن نسبی بای‏پلات در توجیه تغییرات g+ge می‏باشد. نمودار حاصل از جی‏جی‏ای‏بای‏پلات برای گروه‏بندی محیط‏ها، آن‏ها را در سه گروه به شرح زیر تقسیم‏بندی کرد: اولین گروه شامل e2 و e1، دومین گروه شامل e4 و سومین گروه نیز شاملe3 بودند. نمودارها همچنین بهترین ژنوتیپ را برای هر محیط نشان دادند و همه ژنوتیپ‏ها را بر اساس محیط‏ها رتبه‏بندی کردند. تجزیه تجمعی دو مگا محیط را برای کلزا معرفی کرد. اولین مگا محیط شامل e3 با ژنوتیپ g10 می‏باشد. ژنوتیپg7 بیشترین کارایی را در محیط‏های e1، e2 و e4 داشت. ژنوتیپ‏های g7، g9 و g14 بیشترین میانگین عملکرد و پایداری را نشان دادند در حالی که ژنوتیپ‏های g1، g8 و g5 کمترین میانگین عملکرد و پایداری را نشان دادند. از طرف دیگر e4 بهترین محیط در بین محیط‏ها برای تمیز دادن کارایی ژنوتیپ‏ها معرفی شد. طبق بای‏پلات حاصل از تجزیه امی ژنوتیپ‏های g2، g3، g4، g5، g7، g8، g11، g12، g13، g15 و g14با عملکرد کمتر از میانگین سازگاری عمومی برای محیط‏ e4 و ژنوتیپ‏های g1، g6 و g10 سازگاری عمومی برای محیط‏های e1، e2 و e3 نشان دادند. توزیع ژنوتیپ‏ها در بای‏پلات ammi ii نشان داد که ژنوتیپ‏های g2، g5، g13 و g15 که نزدیک به مرکز بای‏پلات پخش شدند، کمترین اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را دارند؛ بنابراین پایدارترند. 11 ژنوتیپ باقیمانده به دور از مرکز بای‏پلات پراکنده شدند که این نشان دهنده حساسیت بالای ژنوتیپ‏ها در محیط‏ها می‏باشد.